Ελλείμματα δημοκρατικής ποιότητας και κρίση πολιτικής
Από την αποκατάστασή του μετά την πτώση της δικτατορίας, το δημοκρατικό μας πολίτευμα διακρίθηκε από σταθερότητα και ικανότητα διαχείρισης των δυσκολιών της δημοκρατικής μετάβασης. Οι θεσμικές συνιστώσες του κατέστησαν την ελληνική δημοκρατία ολοκληρωμένη και πλήρως αποκομμένη από το μοντέλο της «αυταρχικής» και «καχεκτικής δημοκρατίας» της προδικτατορικής περιόδου.
Έλλειμμα ποιότητας της δημοκρατίας αποτελεί η αυξανόμενη αναντιστοιχία μεταξύ του ιδεολογικο-πολιτικού προσανατολισμού των πολιτών και των επιλογών των κομματικών παραγόντων. Στα γνωρίσματα της ελληνικής πολιτικής πριν τη δικτατορία ανήκει ο πολωτικός χαρακτήρας της. Στα επιτεύγματα της μεταπολιτευτικής πολιτικής ανήκει η γεφύρωση των κοινωνικών σχάσεων και η αποκλιμάκωση του ριζοσπαστικού δυναμικού των κοινωνικών συγκρούσεων. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 παρατηρήθηκε μια τάση συγκέντρωσης του εκλογικού σώματος σε κεντρώες θέσεις του άξονα Αριστεράς-Δεξιάς και προτίμηση εκ μέρους της πλειοψηφίας του συναινετικών μεθόδων διακυβέρνησης. Ενώ, όμως, το εκλογικό σώμα κινείται συναινετικά, τα κόμματα και οι πολιτικές ηγεσίες επιλέγουν την πόλωση στον μεταξύ τους ανταγωνισμό. Οι πολίτες αμφισβητούν τα κόμματα επειδή δεν είναι αποτελεσματικά στην επίλυση προβλημάτων, αλλά και επειδή νοιώθουν ότι έχουν εγκαταληφθεί από αυτά.
Κομβικό ζήτημα για την ποιότητα μιας κοινοβουλευτικής δημοκρατίας είναι η σχέση των κομμάτων με το κράτος και τους παράγοντες οικονομικής και επικοινωνιακής δύναμης. Κατά την τελευταία δεκαετία οι πολίτες με έκπληξη και δυσθυμία παρακολουθούν έναν μετωπικό εκλογικό αγώνα των κομμάτων, μια αγαστή συνεργασία όμως των κομμάτων της διακυβέρνησης και εναρμονισμένες διακομματικές πρακτικές όσον αφορά τη διείσδυσή τους στο κράτος για τη ρύθμιση ζητημάτων όπως είναι η χρηματοδότησή τους, η ποινική ευθύνη πολιτικών προσώπων, οι προνομίες των μέσων ενημέρωσης, κ.λπ. Ακόμη, με έκπληξη και δυσθυμία οι πολίτες παρακολουθούν τη μετατροπή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας σε μια δημοκρατία δημοσκοπική: η πολιτική διαδικασία συρρικνώνεται σε ένα εγχείρημα απλής μετατροπής της «γνώμης του λαού» σε πολιτική πράξη.
Πολλοί στις ημέρες μας κάνουν λόγο για κρίση του διπολισμού και του συστήματος της ανταγωνιστικής διακυβέρνησης. Εάν, ωστόσο, μελετήσει κανείς προσεκτικότερα τη συμπεριφορά των πολιτών, διαπιστώνει ότι ένα κλίμα αμφισβήτησης απλώνεται στο κομματικό σύστημα: έλλειμμα εμπιστοσύνης στις ηγεσίες των κομμάτων και περιορισμένες προσδοκίες από κάθε δυνατό συνδυασμό κυβερνητικής πρότασης αποτελούν μερικές ενδείξεις ότι η κρίση δεν αφορά μόνο το διπολικό σύστημα διακυβέρνησης αλλά το κομματικό σύστημα συνολικά. Όταν σε ένα κομματικό σύστημα κεντρώας τάσης όσον αφορά τον ιδεολογικο-πολιτικό προσανατολισμό των πολιτών, οι τελευταίοι κάνουν επιλογές κομμάτων που βρίσκονται ένθεν και ένθεν των κομμάτων κεντρώας τάσης, τότε αυτό που διακρίνει ένα τέτοιο σύστημα είναι το δυναμικό διαμαρτυρίας που έχει σωρρευτεί στο εσωτερικό του. Αν κάτι χαρακτηρίζει την 36χρονη δημοκρατία της μεταπολίτευσης σήμερα είναι το ισχυρό δυναμικό διαμαρτυρίας που την πολιορκεί. Ζητούμενο για το κομματικό σύστημα είναι τα κόμματα να στοιχηθούν όχι στο θυμικό της διαμαρτυρίας αλλά να αναδείξουν ό,τι το δυναμικό της διαμαρτυρίας θέλει να πει.
Η φωτογραφία από το εξώφυλλο του βιβλίου του Robert Dahl, On Democracy (Yale University Press).
