ΜΑΘΗΜΑ: Ευρωπαϊκή Άκρα Δεξιά. Θεωρία-Μεθοδολογία-Συγκριτική Ανάλυση

Ευρωπαϊκή Άκρα Δεξιά: Θεωρία, Μεθοδολογία, Συγκριτική Ανάλυση

 [Μάθημα Ελεύθερης Επιλογής Εαρινού Εξαμήνου 2016]

Περιγραφή:

Στο μάθημα αναλύεται το φαινόμενο της άκρας δεξιάς στην Ευρώπη από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα. Οι παραδόσεις διαρθρώνονται σε τρία μέρη:

        Στο πρώτο μέρος, το ενδιαφέρον μας θα στραφεί στην αποσαφήνιση του περιεχομένου των εννοιών που είναι κεντρικές στη μελέτη του αντικειμένου. «Άκρα δεξιά» και «ακραία δεξιά», «παλιά» και «νέα άκρα δεξιά», «ριζοσπαστική», «λαϊκιστική» και «εξτρεμιστική δεξιά», «νεοφασιστική» και «μεταφασιστική άκραδεξιά» είναι ορισμένες μόνο από τις έννοιες που χρησιμοποιούνται στην ανάλυση του φαινομένου.

Αφού αποσαφηνίσουμε τις έννοιες, το γνωστικό ενδιαφέρον θα επικεντρωθεί στη ανάδειξη της πολιτικής και ιδεολογικής φυσιογνωμίας της άκρας δεξιάς: τι πρεσβεύει, αν διατηρεί εκλεκτικές συγγένειες με τις ολοκληρωτικές ιδεολογίες της δεκαετίας του 1930, αν είναι δημοκρατική και πώς οικοδομεί τις σχέσεις της με τα δημοκρατικά καθεστώτα του μεταπολεμικού κόσμου, γιατί (συχνά) υπερασπίζεται τις δημοψηφισματικές διαδικασίες και πώς λειτουργεί στο πλαίσιο του κοινοβουλευτισμού και των θεσμών του (κόμματα). Είναι «αντισυστημική», βρίσκεται εντός ή εκτός του λεγόμενου συνταγματικού τόξου; Αναλαμβάνει το ρόλο «συλλέκτη» της πολιτικής διαμαρτυρίας ή/και του αναδευτή και πολλαπλασιαστή των συναισθημάτων δυσαρέσκειας των πολιτών; Ποια είναι τα μέσα της πολιτικής δράσης που χρησιμοποιεί και πώς τοποθετείται απέναντι στην πολιτική βία.

        Στο δεύτερο μέρος, το ενδιαφέρον μας μεταφέρεται στις αιτίες της εμφάνισης της άκρας δεξιάς: τι προκαλεί την άνοδο του ακροδεξιού φαινομένου; Στη επιστημονική έρευνα διακρίνονται προσεγγίσεις που επικεντρώνονται στη «ζήτηση» (demand-side explanations) και εξηγούν το φαινόμενο δίνοντας έμφαση στις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που ευνοούν την ανάδειξή του και άλλες που επικεντρώνονται στην «προσφορά» (supply-side explanations) επισημαίνοντας αφενός ευρύτερα ζητήματα του θεσμικού πλαισίου σε σχέση με το πολιτικό και το κομματικό σύστημα και αφετέρου ζητήματα της οργάνωσης του ιδιου του ακροδεξιού φαινομένου.

Όσον αφορά τις αιτίες, αναφορά θα γίνει στο «κοινωνικο-ψυχολογικό επιχείρημα»: η άνοδος της άκρας δεξιάς διασυνδέεται μεν με τις κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές που επέρχονται όταν εμφανίζονται κοινωνικοί μετασχηματισμοί και κρίσεις, αλλά και με τους φόβους, όπως και με τις δυσκολίες της κοινωνικής προσαρμογής στις αλλαγές αυτές. Έμφαση θα δοθεί, επίσης, στο «πολιτικο-θεσμικό επιχείρημα»: η ποιότητα του κομματικού ανταγωνισμού και τα ανταγωνιστικά ή τα συναινετικά γνωρίσματα των συστημάτων διακυβέρνησης δημιουργούν λιγότερο ή περισσότερο ευνοϊκές προϋποθέσεις για την άνοδο της άκρας δεξιάς. Τέλος, η ισχύς της άκρας δεξιάς εξετάζεται με βάση το «επιχείρημα της πολιτικής στρατηγικής»: η στάση που τηρούν τα πολιτικά κόμματα και οι πολιτικές δυνάμεις της παραδοσιακής δεξιάς έναντι των των δυνάμεων της άκρας δεξιάς αποδεικνύεται καθοριστικής σημασίας για την ισχύ του ακροδεξιού φαινομένου.

        Στο τρίτο μέρος το ενδιαφέρον θα στραφεί στα κόμματα της ευρωπαϊκής άκρας δεξιάς. Ειδικότερα θα αναφερθούμε στην κομματική σκηνή της άκρας δεξιάς σε χώρες όπως η Αυστρία, η Ολλανδία, η Ελβετία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Γερμανία, η Δανία, η Νορβηγία και η Σουηδία, αλλά και σε κόμματα της άκρας δεξιάς των νέων ευρωπαϊκών δημοκρατιών (Ρουμανία, Βουλγαρία, Ουγγαρία). Ξεχωριστή αναφορά θα γίνει στην Ελλάδα και στα κόμματα του ακροδεξιού χώρου που κάνουν την εμφάνισή τους κατά τη Μεταπολίτευση από το 1974 μέχρι σήμερα. Η θέση των κομμάτων της άκρας δεξιάς στο κομματικό σύστημα της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας, οι ιστορικο-πολιτικές συνθήκες που τα ανέδειξαν, η ιδεολογία τους και οι πολιτικές θέσεις που πρεσβεύουν, οι συγκρλίσεις και οι διαφορές τους, ο πολιτικός λόγος που χρησιμοποιούν, οι στρατηγικές τους όπως και οι στρατηγικές των άλλων κομμάτων απέναντί τους είναι ζητήματα που θα μας απασχολήσουν στο πλαίσιο αυτής της ενότητας.

Στο μέρος αυτό του μαθήματος θα ασχοληθούμε με την εκλογική κοινωνιολογία της ακροδεξιάς ψήφου. Συγκεκριμένα θα διερευνήσουμε ποιοι εκλογείς την ψηφίζουν αλλά και για ποιους λόγους. Θα εξετάσουμε αν η εκλογική επιλογή της άκρας δεξιάς από τους ψηφοφόρους είναι κυρίως ευκαιριακή ή εάν εμφανίζονται ήδη σημάδια σταθεροποίησης της επιρροής της στους εκλογείς.

       

Τρόπος εξέτασης και συμμετοχής στο μάθημα:

Οι εξετάσεις στο μάθημα είναι γραπτές.

        Φοιτητές/-τριες που μετέχουν συστηματικά στις παραδόσεις, έχουν τη δυνατότητα να αναλάβουν την επεξεργασία επιμέρους θεμάτων, τα οποία εντάσσονται στην ύλη του μαθήματος και, με τη μορφή σύντομων εισηγήσεων, να τα παρουσιάσουν στο μάθημα, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στη βελτίωση της τελικής αξιολόγησής τους.

        Σεμιναριακές εργασίες ανατίθενται μόνο σε φοιτητές/-τριες του τρίτου και τέταρτου έτους σπουδών που παρακολουθούν συστηματικά το μάθημα. Οι σεμιναριακές εργασίες παρουσιάζονται προφορικά και κατά κανόνα δεν είναι απαλλακτικές, αλλά συμβάλλουν στη βελτίωση της τελικής αξιολόγησης του/της συντάκτη τους. Εργασίες που θα βαθμολογηθούν με άριστα (9 και 10) και εκτός από την προφορική τους παρουσίαση θα παραδοθούν γραπτώς στη διάρκεια των μαθημάτων, μπορούν να είναι απαλλακτικές.

        Θέματα εισηγήσεων και εργασιών ορίζονται μετά από συνεννόηση με τη διδάσκουσα.

Κατάλογος συγγραμμάτων:

        1) Βασιλική Γεωργιάδου, Η άκρα δεξιά και οι συνέπειες της συναίνεσης. Δανία, Νορβηγία, Ολλανδία, Ελβετία, Αυστρία, Γερμανία, Αθήνα: Καστανιώτης 2008.

        2) Ralf Melzer & Sebastian Serafin (επιμ.), Ο δεξιός εξτρεμισμός στην Ευρώπη, Αθήνα· Πόλις & Friedrich Ebert Stiftung 2014.

        3) Ν. Γ. Γεωργαράκης & Ν. Δεμερτζής (επιμ.), Το πολιτικό πορτρέτο της Ελλάδας. Κρίση και αποδόμηση του Πολιτικού, Αθήνα: Gutenberg & EKKE 2015.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

        •Betz, Hans-Georg, Radical right-wing populism in Western Europe. Basingstoke: MacMillan 1994.

        •Betz, Hans-Georg, Stefan Immerfall (eds.), The new politics of the right. Neo-populist parties and movements in established democracies. Basingstoke: MacMillan, 1998.

        •Γεωργιάδου, Βασιλική, «Πως γεμίζει η δεξαμενή της άκρας δεξιάς: στρατηγικές αντιμετώπισης του ΛΑ.Ο.Σ. και ψήφος διαμαρτυρίας», στο Κωνσταντινίδης, Γ., Μαραντζίδης, Ν. & Παππάς, Τ. (επιμ.), Κόμματα και    πολιτική στην Ελλάδα, Αθήνα: Κριτική, 2009.

        •Γεωργιάδου, Βασιλική, «Ψηφίζοντας την άκρα δεξιά. Η εκλογική επιλογή του ΛΑ.Ο.Σ.», EΠIΣTHMH KAI KOINΩNIA, τεύχος 19, εκδ. Aντ. N. Σάκκουλα, Aθήνα 2009.

        •Έλληνας, Αντώνης, Τα μέσα ενημερωσης και η Άκρα Δεξιά στη Δυτική Ευρώπη. εκδ. Επίκεντρο, Αθήνα 2012 (Cambridge 2010).

        •Paul Hainsworth (επιμ.), Η ακροδεξιά. Ιδεολογία, πολιτική, κόμματα Αθήνα: Παπαζήσης 2004.

        •Ignazi, Piero, Extreme Right Parties in Western Europe, New York: Oxford University Press, 2003.           

        •Kitschelt, Herbert, Anthony J. McGann, The radical right in Western Europe. A comparative analysis. Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1995.

        •Mény, Yves, Ynes Surel (eds.), Democracies and the populist challenge. Palgrave, 2002.

        •Mouffe, Chantal, Tο δημοκρατικό παράδοξο, προλ.-επιμ. Γιάννης Σταυρακάκης, εκδ. Πόλις, Aθήνα, 2004.

        •Mudde, Cas, The Ideology of the extreme right, Manchester: Manchester University Press.

        •Mudde, Cas, Populist radical right parties in Europe, Cambridge University Press 2007.

        •Norris, Pippa, Radical Right. Voters and parties in the electoral market, Cambridge University Press 2005.

        •Taggart, Paul, Populism, Open University Press, Buckingham-Philadelphia, 2000.

        •Τσιράς, Στάθης, Έθνος και Λαός. Νέα Άκρα Δεξιά και λαϊκισμός, εκδ. Επίκεντρο, Αθήνα 2012.

        •Ψαρράς, Δημήτρης, Το κρυφό χέρι του Καρατζαφέρη. Η τηλεοπτική αναγέννηση της ελληνικής Ακροδεξιάς, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010.

        •Ψαρράς, Δημήτρης, Η μαύρη βίβλος της Χρυσής Αυγής, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2012.

Περιοδικά με αφιερωματικά τεύχη για την Άκρα Δεξιά:

        •EΠIΣTHMH KAI KOINΩNIA, τεύχος 12/2004, «Nεο-λαϊκισμός».

        •ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, τεύχος 1827/2009, «Η ακροδεξιά σήμερα».

       

Θεματικές ενότητες:

• Eισαγωγή στη θεματική: Tι θα εξετάσουμε στο μάθημα

• H μεταπολεμική άκρα δεξιά: Zητήματα ορισμού και παραλλαγές του ακροδεξιού φαινομένου

• Η άκρα δεξιά της ιστορίας: Ποια είναι η άκρα δεξιά, τι πρεσβεύει, ποια η σχέση της με τον Αντι-διαφωτισμό και τις ολοκληρωτικές ιδεολογίες της δεκαετίας του 1930

• Η άκρα δεξιά της συγκυρίας: Άκρα δεξιά και δημοκρατία. Είναι δημοκρατική ή αντιδημοκρατική η άκρα δεξιά; Ποια η θέση της στα δημοκρατικά συστήματα δημοκρατικής διακυβέρνησης

• Τα τρία «κύματα» της άκρας δεξιάς: γνωρίσματα και κύριοι εκπρόσωποι. Tα κόμματα της άκρας δεξιάς του «πρώτου κύματος» (δεσπόζουσα περίπτωση ακροδεξιάς), του «δεύτερου κύματος» (λαϊκιστική-αντικρατική ακροδεξιά) και του «τρίτου κύματος» (ξενοφοβική και σοβινιστική ακροδεξιά): Mια τυπολογία

• Αιτίες της εμφάνισης και ενδυνάμωσης της άκρας δεξιάς: κοινωνιολογικές, ψυχολογικές και πολιτικο-θεσμικές υποθέσεις εργασίας της «ζήτησης» και της «προσφοράς»

• Η άκρα δεξιά των κομματικών συστημάτων: τα κόμματα της άκρας δεξιάς σε Ιταλία, Γαλλία, Αυστρία, Δανία, Νορβηγία, Ολλανδία, Ελβετία, Γερμανία και Ελλάδα. Η άκρα δεξιά στις νέες δημοκρατίες.

• O πολιτικός λόγος της άκρας δεξιάς και το στυλ πολιτικής των ηγετών της

H εκλογική κοινωνιολογία της άκρας δεξιάς: ποιοι ψηφίζουν την άκρα δεξιά και γιατί

• Παρουσιάσεις εργασιών – Ανακεφαλαίωση της ύλης του μαθήματος