Κυριακή 29 Απριλίου 2012

H Δεξιά πέραν της Κεντροδεξιάς. Από τον λαϊκιστικό ριζοσπαστισμό μέχρι τον εξτρεμισμό

 
 Επί δύο δεκαετίες ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο συνοδεύει τις μετεκλογικές αναλύσεις. Τόσο σε ενδιάμεσες όσο και σε γενικές εκλογές, τα κόμματα δεξιότερα της Κεντροδεξιάς βγαίνουν συχνά κερδισμένα από την εκλογική μάχη: ποιοι παράγοντες ευνοούν την ενίσχυση του δεξιού κομματικού άκρου και η παρουσία του συνιστά άραγε απειλή για τη φιλελεύθερη δημοκρατική τάξη;
Να επισημάνουμε ότι τα άκρα εμφανίζονται διαφοροποιημένα στο εσωτερικό τους. Οσον αφορά το δεξιό άκρο του κομματικού-ιδεολογικού φάσματος, διακρίνονται τρεις τάσεις: του λαϊκιστικού ριζοσπαστισμού, του «σκληρού» ευρωσκεπτικισμού και του εξτρεμισμού. Τα λαϊκιστικά ριζοσπαστικά κόμματα, που αποτελούν πλειοψηφία στην κομματική υποπεριοχή της Ακροδεξιάς (Νορβηγικό Κόμμα Προόδου, Βελγικό Συμφέρον, Λαϊκό Κόμμα Δανίας, Γερμανική Λαϊκή Ενωση, ΛΑΟΣ, κ.ά.) διατυπώνουν έναν απλουστευτικό και εναντιωματικό λόγο. Πρόκειται για κόμματα που είναι διαρκώς «κατά» και διαθέσιμα να προσφέρουν διαιρετικά εξηγητικά σχήματα υποδεικνύοντας «εχθρούς» και «φταίχτες» σε όσους ανήμποροι να προσαρμοστούν στις αλλαγές αναζητούν εκείνους που «ευθύνονται» για τις συνέπειες από τις αλλαγές αυτές: κόμματα, αγορές, μετανάστες, μουσουλμάνοι θεωρούνται υπεύθυνοι για τα δεινά της εποχής - την κρίση, την ανεργία, την εγκληματικότητα, την πολυπολιτισμικότητα.
Τα λαϊκιστικά ριζοσπαστικά κόμματα διακρίνονται από ευρωσκεπτικισμό, όμως δεν είναι όλα ούτε είναι στον ίδιο βαθμό ευρωσκεπτικιστικά: αρχικά το Κόμμα της Ελευθερίας στην Αυστρία ήταν υπέρ της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η Εθνική Συμμαχία του Φίνι διακρίνεται από «ήπιο» ευρωσκεπτικισμό, ενώ το Εθνικό Μέτωπο της Λεπέν ή το Βρετανικό Κόμμα της Ανεξαρτησίας ανήκουν στους «σκληρούς», που ζητούν έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Στην ατζέντα κατά της ΕΕ η άκρα Δεξιά συμπίπτει με την άκρα Αριστερά, από την οποία διαφέρει στην αντιμεταναστευτική στάση της, στην έμφαση σε πολιτικές «νόμου και τάξης», στην κυνική τοποθέτησή της στα προαπαιτούμενα της δημοκρατικής πολιτείας (ισότητα, δικαιώματα).
Τη δημοκρατία ως σύστημα αξιών και διακυβέρνησης βάζουν στο στόχαστρο κόμματα της εξτρεμιστικής Δεξιάς: από το Εθνικό-Δημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας ως τη Χρυσή Αυγή έχουμε να κάνουμε με οργανώσεις που χρησιμοποιούν βία ως μέσο πολιτικής δράσης και υπονομεύουν τη δημοκρατία. Επιπλέον, εκθειάζουν την εθνοφυλετικά «καθαρή» κοινωνία και μια αυταρχική πολιτεία οργανωμένη κατά τα ιδεολογικά, πολιτικά και αισθητικά πρότυπα των ολοκληρωτικών καθεστώτων της δεκαετίας του 1930.
Τι κοινό έχουν μεταξύ τους οι τάσεις της Ακροδεξιάς; Εξεταζόμενες από τη σκοπιά της ζήτησης, δηλαδή των εκλογέων που ελκύονται από την ιδεολογία και τα κόμματα του χώρου, παρατηρείται μια λειτουργία συγκοινωνούντων δοχείων στον πυρήνα των υποστηρικτών τους. Ετσι, αν ακροδεξιά κόμματα εξέλθουν του ιδεολογικού τους πεδίου διεκδικώντας ψήφους από την κατεστημένη Δεξιά, ενδεχομένως να τις κερδίσουν, θα προκαλέσουν όμως μια αντίστροφη μετατόπιση σταθερών εκλογέων τους, που απογοητευμένοι μετακινούνται προς αυθεντικότερους εκπροσώπους του χώρου. Μια θετική απάντηση στο δίλημμα συνεργασία ή όχι με κόμματα της Ακροδεξιάς, που ενίοτε τίθεται σε παράγοντες της πλειοψηφίας, βοηθά στον συστημικό αναπροσανατολισμό της Ακροδεξιάς, δεν περιορίζει όμως το εξτρεμιστικό δυναμικό που υπάρχει. Εδώ γεννάται το ερώτημα τι είναι αυτό που προκαλεί και τι μπορεί να τιθασεύσει αυτό το δυναμικό.
Για να απαντήσουμε στο ερώτημα μεταθέτουμε το ενδιαφέρον μας στην πλευρά της προσφοράς: στις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν όταν ενδυναμώνεται η Ακροδεξιά και στις στρατηγικές επιλογές των υπόλοιπων κομμάτων. Πολλοί πιστεύουν ότι η οικονομική κρίση δημιουργεί εύφορο έδαφος για την ενίσχυση της άκρας Δεξιάς. Ωστόσο, αν μελετήσουμε τις συγκυρίες που την ανέδειξαν, θα διαπιστώσουμε ότι όταν αρχές του 1970 η καχεκτική Ακροδεξιά γνώρισε την πρώτη εκλογική απογείωση (Κόμμα Προόδου σε Δανία και Νορβηγία) επικρατούσαν ακόμη συνθήκες οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας στην Κεντρική Ευρώπη. Επίσης, οι παρίες δεν είναι εκ προοιμίου πιο ευάλωτοι στον ακροδεξιό λόγο από ό,τι ο περισσότερο δαήμων πληθυσμός. Εξάλλου η Ακροδεξιά διαθέτει πια πολυσυλλεκτική δυναμική, που πιστοποιεί μια σχεδόν ισόρροπη διείσδυσή της στα κοινωνικο-δημογραφικά περιβάλλοντα.
Αν συνιστώσες της άκρας Δεξιάς ενισχύονται σε συνθήκες ευημερίας αλλά και κρίσης, μήπως περισσότερο σημαντικά από τα μακροκοινωνικά δεδομένα είναι τα διαδραματιζόμενα στο μικροκομματικό πεδίο; Η στάση των άλλων κομμάτων απέναντι στην άκρα Δεξιά έχει αποδειχθεί ουσιαστικός παράγοντας για την ενδυνάμωση ή την αποδυνάμωσή της. Παρ' ότι άλλα κόμματα πιστεύουν ότι υιοθετώντας την ατζέντα της τής αφαιρούν ψήφους, συχνά συμβαίνει το αντίθετο: όταν τα διακυβεύματα της Ακροδεξιάς γίνονται αποδεκτά από άλλους κομματικούς δρώντες (κάτι τέτοιο συμβαίνει στο «αντιμνημονιακό στρατόπεδο» στην Ελλάδα της κρίσης με αποκορύφωμα το «φλερτ» Τσίπρα - Καμμένου), η ίδια αποδαιμονοποιείται και γίνεται πιο αποδεκτή στους εκλογείς.
Τούτο δεν σημαίνει πως αν η Ακροδεξιά τεθεί σε καραντίνα, η κομματική σκηνή απαλλάσσεται από την επιρροή της. Στρατηγικές απορρόφησης της άκρας Δεξιάς από άλλα κόμματα μπορεί να περιορίσουν την παρουσία της, ενώ στρατηγικές διάκρισής τους από αυτήν μπορεί να τη διευρύνουν. Στη μεταπολιτευτική Ελλάδα δοκιμάστηκαν και οι δύο στρατηγικές: ο Κωνσταντίνος Καραμανλής την απορρόφησε (Εθνική Παράταξη) περιορίζοντας τη δυναμική του ακροδεξιού χώρου, ενώ ο Κώστας Καραμανλής δημιούργησε συνθήκες διάκρισης (ΛΑΟΣ) αυξάνοντας την πολυσυλλεκτικότητα στο κόμμα του. Παραμένει ζητούμενο αν η σημερινή ΝΔ, λιγότερο το ΠαΣοΚ, που δοκιμάζουν την υιοθέτηση διακυβευμάτων της Ακροδεξιάς (μεταναστευτικό), θα σταματήσουν τις δεξιόστροφες διαρροές ψηφοφόρων τους ή, αντιθέτως, θα τους απενοχοποιήσουν να στραφούν σε κόμματα που είναι «αρμοδιότερα» στη διαχείριση τέτοιων διακυβευμάτων.

Στην εφημ. Το Βήμα, 
http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=455254#.T5zykvwHkyM.facebook 

Σάββατο 28 Απριλίου 2012

Τετάρτη 11 Απριλίου 2012

ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ


Τα πολιτικά κόμματα σε μετάβαση;
Κόμματα και κομματική δημοκρατία σε συνθήκες κρίσης

Peter Mair in memoriam

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
Αθήνα, 30-31 Μαϊου 2012

Πρόσκληση

Εδώ και αρκετές δεκαετίες τα πολιτικά κόμματα στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες της Ευρώπης βιώνουν τις συνέπειες μιας βαθιάς κρίσης: οι ψηφοφόροι απομακρύνονται από τις κομματικές οργανώσεις, αμφισβητούν την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα των κομματικών και πολιτικών θεσμών, μεταβάλλουν τις εκλογικές προτιμήσεις τους και χαλαρώνουν τους παραδοσιακούς δεσμούς τους με τα κόμματα. Επιπλέον, τα ίδια τα πολιτικά κόμματα έχουν εισέλθει σε μια διαδικασία ραγδαίας μεταβολής: υποχωρούν σε σημασία έχοντας να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη επιρροή των ΜΜΕ, αλλά και τη σύνθετη πραγματικότητα της παγκοσμιοποιημένης εποχής και του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Σε συνθήκες «μεταδημοκρατίας», όπως συχνά περιγράφεται η πολιτική πραγματικότητα στην ύστερη νεωτερικότητα, τα κόμματα έχουν μεταβληθεί σε επαγγελματοποιημένες οργανώσεις που αναπτύσσουν στενούς δεσμούς με το κράτος· έχοντας συστήσει ένα άτυπο καρτέλ στο εσωτερικό των κομματικών δημοκρατιών επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στην εκλογική τους επιβίωση παρά στη διαμεσολάβηση στο κράτος και στην ικανοποίηση των συμφερόντων της κοινωνίας πολιτών.

Ο Peter Mair έχει αναλύσει με μεγάλη διεισδυτικότητα τις μεταβολές αυτές. Οι παρατηρήσεις του ρίχνουν φως σε σημαντικές πτυχές της σχέσης κομμάτων-κράτους-κοινωνίας πολιτών που είναι ιδιαιτέρως χρήσιμες προπάντων σήμερα, σε μια συγκυρία γενικευμένης κρίσης. Ο πρόωρος θάνατός του δημιουργεί θλίψη και γίνεται αφορμή να διερευνήσουμε πτυχές της πολιτικής κατάστασης δίνοντας έμφαση σε σύγχρονες προσεγγίσεις του πολιτικού-κομματικού φαινομένου.

Λαμβάνοντας υπόψη τη διεθνή πολιτική συγκυρία, όπως και την εγχώρια, στόχος της διοργάνωσης είναι να διερευνηθεί ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων και οι λειτουργίες που επιτελούν στις ευρωπαϊκές δημοκρατίες σήμερα. Ειδικά για την Ελλάδα, έχοντας πλέον διανύσει αρκετές δεκαετίες κοινοβουλευτικής εμπειρίας στο πλαίσιο της Μεταπολίτευσης, έχει σημασία να αποτυπωθούν οι μεταβολές στο ρόλο που τα κόμματα διαδραματίζουν στην πολιτική σκηνή, να εξηγηθεί ο περιοριζόμενος βαθμός κοινωνικής τους αποδοχής, καθώς και οι προϋποθέσεις όπως και οι συνέπειες των παρατηρούμενων μεταβολών στο περιεχόμενο όχι απλώς του κομματικού φαινομένου αλλά και της κομματικής δημοκρατίας ευρύτερα.

Θεματικοί άξονες:

•Ο μεταβαλλόμενος ρόλος των πολιτικών κομμάτων σήμερα.
•Σχέσεις κομμάτων – κοινωνίας πολιτών: ποιος (δεν) ψηφίζει, τι και γιατί.
•Κόμματα και κομματικό σύστημα σε συνθήκες κρίσης: κατακερματισμός, ενίσχυση των άκρων, αντισυστημικότητα, μαζική κινητοποίηση.
•Κόμματα και κράτος: σχέσεις αμοιβαιότητας ή αντιπαλότητας; Το «κόμμα καρτέλ».
•Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα της κρίσης.
•Κύκλοι της Μεταπολίτευσης, κόμματα και κομματικό σύστημα.
•Η εκλογική κοινωνιολογία της κρίσης: αποχή, διευρυνόμενος κομματικός πλουραλισμός και η δύναμη των κομμάτων.
•Κόμματα και πολιτικό προσωπικό: προοπτικές ανανέωσης των ελίτ.
•Παλιά και νέα κόμματα: η δύναμη των παλιών και οι δυνατότητες των καινούργιων. Μια αποτίμηση.

Λεπτομέρειες για την προθεσμία και τον τρόπο υποβολής προτάσεων συμμετοχής από άτομα που εργάζονται ερευνητικά πάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο, βλ. http://www.hpsa.gr