των Βασιλική Γεωργιάδου και Λαμπρινή Ρόρη
Απέχουμε μόλις μερικές ημέρες από τις ευρωεκλογές και τα «σενάρια φρίκης» για την 8η εκλεγμένη Ευρωβουλή δίνουν και παίρνουν. Θα επιχειρήσουμε εν μέρει να ανατρέψουμε την εικόνα μιας ΕΕ που διαφεντεύεται από ακραίες δυνάμεις και αφήνει αδιάφορους τους πολίτες των χωρών - μελών της, προσθέτοντας στο ευρωπαϊκό κάδρο ορισμένες αθέατες, όχι ίσως φαντασμαγορικές, αλλά πάντως ουσιαστικές πτυχές της ευρωπαϊκής πραγματικότητας.
1. Εκλογική συμμετοχή. Πρόκειται για την κορύφωση της δημοκρατικής λειτουργίας, γι' αυτό κάθε υποχώρηση της συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία αποτελεί πλήγμα στην ποιότητα της δημοκρατίας. Στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η συμμετοχή των πολιτών έχει περιοριστεί κατά 19 ποσοστιαίες μονάδες το διάστημα 1979-2009. Ωστόσο, αν εξετάσουμε αναλυτικότερα την εξέλιξη του σχετικού δείκτη της εκλογικής συμμετοχής θα διαπιστώσουμε ότι σε αρκετές χώρες εξακολουθεί να παραμένει υψηλός, σε ορισμένες μάλιστα είναι σημαντικά υψηλότερος από τη μέση τιμή του (43% το 2009) στις 27 χώρες - μέλη της ΕΕ. Επιπλέον, η εκλογική συμμετοχή δεν διαθέτει πτωτική τάση σε όλα τα επιμέρους μέλη της. Ετσι, μπορεί να είναι σχετικώς χαμηλή στις νέες δημοκρατίες οι οποίες εντάχθηκαν από το 2004 και μετά στην ΕΕ, όμως μεταξύ των δύο συνεχόμενων εκλογικών αναμετρήσεων του 2004/7 και του 2009 στα 8 από τα 12 νέα κράτη - μέλη η εκλογική συμμετοχή παρέμεινε σταθερή ή υπήρξε αξιοπρόσεκτα ανοδική σε χώρες όπως η Εσθονία, η Λετονία και η Βουλγαρία.
2. Πολιτική εμπιστοσύνη. Πρόκειται για ποιοτικό δείκτη, η συρρίκνωση του οποίου συναρτάται άμεσα με το φαινόμενο της «κρίσης της πολιτικής». Η δημοκρατία και οι θεσμοί της στηρίζονται στην υποστήριξη των πολιτών. Η μείωση της εμπιστοσύνης οδηγεί σε μείωση της δημοκρατικής νομιμοποίησης. Ιδίως στη διάρκεια της κρίσης περιορίστηκε σημαντικά η πίστη στην ΕΕ. Στην Ελλάδα, η απώλεια αυτή ήταν δραματική, ενώ και στις υπόλοιπες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου ο δείκτης της εμπιστοσύνης εμφανίζεται ραγδαία πτωτικός, όπως πτωτικός είναι και σε ορισμένες χώρες του ανεπτυγμένου Βορρά (Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο). Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι σε νέες δημοκρατίες και νεότερα κράτη - μέλη (π.χ. Βουλγαρία, Πολωνία), η εμπιστοσύνη προς την ΕΕ είναι υψηλή ή/και ανοδική. Επιπλέον, παρότι ως γενική τάση η πίστη στους ευρωπαϊκούς θεσμούς περιορίζεται ιδίως μετά το 2009, εξακολουθεί να είναι υψηλότερη από την πίστη των πολιτών στους κυριότερους πολιτικούς θεσμούς (Κοινοβούλιο, κυβέρνηση) του εθνικού κράτους.
3. Ευρωσκεπτικισμός και Ακροδεξιά. Βρίσκονται σε άνοδο μέσα στην Ευρώπη. Ωστόσο, οι εκλογείς τους ελκύονται όχι γιατί επιθυμούν την έξοδο από την ΕΕ και την εγκατάλειψη της ΟΝΕ, αλλά γιατί δυνάμεις όπως το UKIP του Νάιτζελ Φάρατζ ή το Front National (FN) της Μαρίν Λεπέν αναπαράγουν τα μοτίβα μιας ακραία λαϊκιστικής καταγγελίας στρεφόμενοι κατά των κομμάτων, των πολιτικών και των πολιτικών θεσμών, με διάθεση να εξάψουν τη δυσφορία και την τιμωρητική διάθεση των πολιτών. Με άλλα λόγια, η εκλογική άνοδος ευρωσκεπτικιστικών και ακροδεξιών κομμάτων που αναμένεται δεν θα είναι τόσο (και πάντως όχι μόνο) η καταγραφή μιας αντιευρωπαϊκής διάθεσης των εκλογέων όσο η εκτόνωση της δυσαρέσκειάς τους από την πολιτική ζωή στην εγχώρια πολιτική σκηνή των χωρών τους. Αν επιχειρήσει κάποιος να αποκωδικοποιήσει τα κίνητρα της εκλογικής επιλογής κομμάτων όπως το UKIP και το FN, θα διαπιστώσει ότι κερδίζουν σημαντικά σε ψηφοφόρους επειδή «συναισθηματικοποιούν» την πολιτική φορτίζοντας τους εκλογείς με αρνητικά και μνησίκακα συναισθήματα για τους «διεφθαρμένους» και «αποστασιοποιημένους» πολιτικούς, για τους «ξένους» και για τα «παράσιτα» του ευρωπαϊκού Νότου.
Κοιτάζοντας τα εμπειρικά δεδομένα στην Ευρώπη, υπάρχει λιγότερος αντιευρωπαϊσμός από όσο νομίζουν πολλοί (των ΜΜΕ συμπεριλαμβανομένων). Ακόμη και σήμερα, διαρκούσης της κρίσης, 60% των πολιτών στις χώρες - μέλη της ΕΕ νιώθουν Ευρωπαίοι, ενώ μόνο το 30% πιστεύει ότι η ΕΕ κινείται προς λανθασμένη κατεύθυνση. Επιπλέον, η χρηματοπιστωτική κρίση δείχνει να επηρέασε μόνον οριακά την προϋπάρχουσα θετική στάση της πλειοψηφίας των ευρωπαίων πολιτών (52% το 2013 έναντι 56% το 2006) στην ύπαρξη ενός ενιαίου νομίσματος και του ευρώ (βλ. Ευρωβαρόμετρο 80/2013).
Η ΕΕ πέρασε έντονους κραδασμούς στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων. Εκανε λάθη, καθυστέρησε να πάρει αποφάσεις, ήταν άτολμη και άδικη κάποιες φορές. Η ιδέα της ενωμένης Ευρώπης, ωστόσο, όπως αποτυπώνεται στο οικοδόμημα της ΕΕ, παραμένει το πιο συνεκτικό πολιτικό αφήγημα της μεταπολεμικής εποχής. Αυτή είναι και η δυναμή του έναντι των πολιτικά τυχάρπαστων αντιπάλων της.
Η Βασιλική Γεωργιάδου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Η Λαμπρινή Ρόρη είναι υποψήφια διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Paris I, Panthéon - Sorbonne
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Τα Νέα (20.05.2014), http://www.tanea.gr/opinions/all-opinions/article/5122196/mia-kalh-koybenta-gia-thn-eyrwph/
