[Μάθημα Ελεύθερης Επιλογής Εαρινού Εξαμήνου 2010]
Διδάσκουσα: αν. καθ. Βασιλική Γεωργιάδου
Περιγραφή:
Στο μάθημα αναλύεται το φαινόμενο της άκρας δεξιάς στη Ευρώπη από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα. Οι παραδόσεις διαρθρώνονται σε τέσσερα μέρη:
Στο πρώτο μέρος, το γνωστικό ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στη μελέτη της πολιτικής και της ιδεολογικής φυσιογνωμίας της άκρας δεξιάς: Τι πρεσβεύει η άκρα δεξιά; Διατηρεί εκλεκτικές συγγένειες ή δεσμούς με τις ολοκληρωτικές ιδεολογίες της δεκαετίας του 1930; Είναι δημοκρατική και πώς οικοδομεί τις σχέσεις της με τα δημοκρατικά καθεστώτα του μεταπολεμικού κόσμου; Γιατί υπερασπίζεται τις δημοψηφισματικές διαδικασίες και ποια η σχέση της με τον κοινοβουλευτισμό; Είναι «συστημική» ή «αντισυστημική» η μεταπολεμική ακροδεξιά; Λειτουργεί ως «συλλέκτης» της πολιτικής διαμαρτυρίας στις δημοκρατίες του ύστερου μεταπολεμικού κόσμου; Τα ερωτήματα αυτά θα μας απασχολήσουν στο πρώτο μέρος του μαθήματος.
Στο δεύτερο μέρος, το ενδιαφέρον μας μεταφέρεται στις μορφολογικές παραλλαγές με τις οποίες εμφανίζεται η άκρα δεξιά από την πρώτη μεταπολεμική περίοδο («πρώτο κύμα» της άκρας δεξιάς), έως την περίοδο του μεταβιομηχανισμού («δεύτερο κύμα» της άκρας δεξιάς) και, τέλος, μέχρι την μεταψυχροπολεμική εποχή και την εποχή της παγκοσμιοποίησης («τρίτο κύμα» της άκρας δεξιάς). Θα εξηγήσουμε τη σημασία της «κυματοειδούς» ανάπτυξης της άκρας δεξιάς, θα παρουσιάσουμε τα χαρακτηριστικά των τριών κυμάτων και θα αναδείξουμε τους λόγους που προκαλούν τη μετεξέλιξη του ακροδεξιού φαινομένου από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα και τη μετατροπή του από έναν «πομφόλυγα» σε έναν παράγοντα της πολιτικής σκηνής.
Στο τρίτο μέρος εξετάζουμε τις αιτίες που προκαλούν την άνοδο του ακροδεξιού φαινομένου. Αναφορά θα γίνει στο «κοινωνικο-ψυχολογικό επιχείρημα»: η άνοδος της άκρας δεξιάς διασυνδέεται με τις κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές που επέρχονται όταν εμφανίζονται κοινωνικοί μετασχηματισμοί και κρίσεις, καθώς και με τους φόβους, αλλά και τις δυσκολίες της κοινωνικής προσαρμογής στις αλλαγές αυτές. Έμφαση θα δοθεί, επίσης, στο «πολιτικο-θεσμικό επιχείρημα»: η ποιότητα του κομματικού ανταγωνισμού και τα ανταγωνιστικά ή τα συναινετικά γνωρίσματα των συστημάτων διακυβέρνησης δημιουργούν λιγότερο ή περισσότερο ευνοϊκές προϋποθέσεις για την άνοδο της άκρας δεξιάς. Τέλος, η ισχύς της άκρας δεξιάς εξετάζεται με βάση το «επιχείρημα της πολιτικής στρατηγικής»: η στάση που τηρούν τα πολιτικά κόμματα και οι πολιτικές δυνάμεις της παραδοσιακής δεξιάς έναντι των των δυνάμεων της άκρας δεξιάς αποδεικνύεται καθοριστικής σημασίας για την ισχύ του ακροδεξιού φαινομένου.
Στο τέταρτο μέρος το ενδιαφέρον στρέφεται στα κόμματα της άκρας δεξιάς των χωρών της κεντρικής, νότιας και βόρειας Ευρώπης. Ξεχωριστή αναφορά θα γίνει στην Ελλάδα και στα κόμματα του ακροδεξιού χώρου που κάνουν την εμφάνισή τους κατά τη Μεταπολίτευση. Η θέση των κομμάτων της άκρας δεξιάς στο κομματικό σύστημα, οι ιστορικο-πολιτικές συνθήκες που τα ανέδειξαν, η ιδεολογία τους και οι πολιτικές θέσεις που πρεσβεύουν, αλλά και ο πολιτικός λόγος που χρησιμοποιούν, είναι ζητήματα που θα μας απασχολήσουν ιδιαιτέρως. Στο πλαίσιο αυτό θα ασχοληθούμε ειδικότερα με την εκλογική κοινωνιολογία της ακροδεξιάς ψήφου: ποιες κοινωνικο-δημογραφικές ομάδες ψηφίζουν τα κόμματα αυτά, ποια είναι τα κίνητρα της εκλογικής επιλογής, πώς διαμορφώνονται και γιατί μεταβάλλονται οι εκλογικές προτιμήσεις για την άκρα δεξιά αποτελούν ερωτήματα, στα οποία θα επιχειρήσουμε να δώσουμε απαντήσεις.
Στη διάρκεια των μαθημάτων θα προβληθεί η κινηματογραφική ταινία του σκηνοθέτη Ντένις Γκάνσελ «Το Κύμα», το σενάριο της οποίας στηρίχθηκε σε ένα πείραμα που έγινε σε σχολείο της Καλιφόρνιας το 1967. Το σχολικό πείραμα έδειξε την έλξη που μπορεί να ασκούν ακόμη οι ιδέες και οι πρακτικές του ολοκληρωτισμού, αλλά και την ανάγκη διαρκούς επαγρύπνησης εκ μέρους των πολιτών και ενίσχυσης του δημοκρατικού φρονήματος. Στόχος της προβολής είναι να προσεγγίσουμε το γνωστικό αντικείμενο του μαθήματος πολύπλευρα, αξιοποιώντας διαφορετικές πηγές πληροφόρησης και συνδυάζοντας τις πηγές αυτές για την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου.
Μετά την προβολή της ταινίας θα ακολουθήσει συζήτηση.
Τρόπος εξέτασης και συμμετοχής στο μάθημα:
Οι εξετάσεις στο μάθημα είναι γραπτές.
Φοιτητές/-τριες που μετέχουν συστηματικά στις παραδόσεις, έχουν τη δυνατότητα να αναλάβουν την επεξεργασία επιμέρους θεμάτων, τα οποία εντάσσονται στην ύλη του μαθήματος και, με τη μορφή σύντομων εισηγήσεων, να τα παρουσιάσουν στο μάθημα, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στη βελτίωση της τελικής αξιολόγησής τους.
Σεμιναριακές εργασίες ανατίθενται μόνο σε φοιτητές/-τριες του τρίτου και τέταρτου έτους σπουδών που παρακολουθούν συστηματικά το μάθημα. Οι σεμιναριακές εργασίες παρουσιάζονται προφορικά και δεν είναι απαλλακτικές, αλλά συμβάλλουν στη βελτίωση της τελικής αξιολόγησης του/της συντάκτη τους. Επιπλέον, στους συντάκτες των σεμιναριακών εργασιών οι οποίες βαθμολογήθηκαν τουλάχιστον με «οκτώ», δίνεται η δυνατότητα συμμετοχής στην εξεταστική διαδικασία με θέματα που κατά το ήμισυ προέρχονται από το γνωστικό αντικείμενο της σεμιναριακής εργασίας που συνέταξαν.
Θέματα εισηγήσεων και εργασιών ορίζονται μετά από συνεννόηση με τη διδάσκουσα.
Κατάλογος συγγραμμάτων:
1) Βασιλική Γεωργιάδου, Η άκρα δεξιά και οι συνέπειες της συναίνεσης. Δανία, Νορβηγία, Ολλανδία, Ελβετία, Αυστρία, Γερμανία, Αθήνα: Καστανιώτης 2008.
2) Pierre Milza, Oι μελανοχίτωνες της Eυρώπης. H ευρωπαϊκή ακροδεξιά από το 1945 έως σήμερα, Αθήνα: Scripta 2004.
3) Paul Hainsworth (επιμ.), Η ακροδεξιά. Ιδεολογία, πολιτική, κόμματα Αθήνα: Παπαζήσης 2004.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
•Betz, Hans-Georg, Radical right-wing populism in Western Europe. Basingstoke: MacMillan 1994.
•Betz, Hans-Georg, Stefan Immerfall (eds.), The new politics of the right. Neo-populist parties and movements in established democracies. Basingstoke: MacMillan, 1998.
•Γεωργιάδου, Βασιλική, «Πως γεμίζει η δεξαμενή της άκρας δεξιάς: στρατηγικές αντιμετώπισης του ΛΑ.Ο.Σ. και ψήφος διαμαρτυρίας», στο Κωνσταντινίδης, Γ., Μαραντζίδης, Ν. & Παππάς, Τ. (επιμ.), Κόμματα και πολιτική στην Ελλάδα, Αθήνα: Κριτική, 2009.
•Γεωργιάδου, Βασιλική, «Ψηφίζοντας την άκρα δεξιά. Η εκλογική επιλογή του ΛΑ.Ο.Σ.», EΠIΣTHMH KAI KOINΩNIA, τεύχος 19, εκδ. Aντ. N. Σάκκουλα, Aθήνα 2009.
•Ignazi, Piero, Extreme Right Parties in Western Europe, New York: Oxford University Press, 2003.
•Kitschelt, Herbert, Anthony J. McGann, The radical right in Western Europe. A comparative analysis. Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1995
•Laclau, Ernesto, Πολιτική ιδεολογία στη μαρξιστική θεωρία. Kαπιταλισμός, φασισμός, λαϊκισμός, μτφ.-επιμ. Γρηγόρης Aνανιάδης. Θεσσαλονίκη: Eκδόσεις Σύγχρονα Θέματα, 1983.
•Mény, Yves, Ynes Surel (eds.), Democracies and the populist challenge. Palgrave, 2002.
•Mouffe, Chantal, Tο δημοκρατικό παράδοξο, προλ.-επιμ. Γιάννης Σταυρακάκης, εκδ. Πόλις, Aθήνα, 2004.
•Mudde, Cas, The Ideology of the extreme right, Manchester: Manchester University Press.
•Norris, P., Radical Right. Voters and parties in the electoral market, Cambridge University Press 2005.
•Taggart, Paul, Populism, Open University Press, Buckingham-Philadelphia, 2000.
Περιοδικά με αφιερωματικά τεύχη για την Άκρα Δεξιά:
•EΠIΣTHMH KAI KOINΩNIA, τεύχος 12/2004, «Nεο-λαϊκισμός».
•ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, τεύχος 1827/2009, «Η ακροδεξιά σήμερα».
•West European Politics, τεύχος 2/1998, Right-Wing Extremism in Western Europe.
•European Journal of Political Research, τεύχος 1/1992, Extreme Right-Wing Parties in Europe.
Θεματικές ενότητες:
• Eισαγωγή στη θεματική: Tι θα εξετάσουμε στο μάθημα (25.02.)
• H μεταπολεμική άκρα δεξιά: Zητήματα ορισμού και παραλλαγές του ακροδεξιού φαινομένου – «ακροδεξιά» ή «ακραία», «εξτρεμιστική», «ριζοσπαστική» και «λαϊκιστική» δεξιά; (04.03.)
• Ποια είναι η άκρα δεξιά, τι πρεσβεύει, ποια η σχέση της με τον Αντι-διαφωτισμό και τις ολοκληρωτικές ιδεολογίες της δεκαετίας του 1930 (11.03)
• Άκρα δεξιά και δημοκρατία: είναι δημοκρατική ή αντιδημοκρατική η άκρα δεξιά; Ποια η θέση της στα δημοκρατικά συστήματα δημοκρατικής διακυβέρνησης (18.03.)
• Τα τρία «κύματα» της άκρας δεξιάς: γνωρίσματα και κύριοι εκπρόσωποι. Tα κόμματα της άκρας δεξιάς του «πρώτου κύματος» (δεσπόζουσα περίπτωση ακροδεξιάς), του «δεύτερου κύματος» (λαϊκιστική-αντικρατική ακροδεξιά) και του «τρίτου κύματος» (ξενοφοβική και σοβινιστική ακροδεξιά): Mια τυπολογία (15.04.)
• Αιτίες της εμφάνισης και ενδυνάμωσης της άκρας δεξιάς: κοινωνιολογικές, ψυχολογικές και πολιτικο-θεσμικές υποθέσεις εργασίας (22.04.)
• Προβολή της κινηματογραφικής ταινίας «Το Κύμα». Συζήτηση (29.04.)
• Η άκρα δεξιά των κομματικών συστημάτων: τα κόμματα της άκρας δεξιάς σε Ιταλία, Γαλλία, Αυστρία, Δανία, Νορβηγία, Ολλανδία, Ελβετία, Γερμανία και Ελλάδα (06.05., 13.05.)
• O πολιτικός λόγος της άκρας δεξιάς και το στυλ πολιτικής των ηγετών της: ευθυγράμμιση στην «πολιτική ζήτηση» (20.05.)
• H εκλογική κοινωνιολογία της άκρας δεξιάς: ποιοι ψηφίζουν την άκρα δεξιά και γιατί (27.05.)
• Παρουσιάσεις εργασιών – Ανακεφαλαίωση της ύλης του μαθήματος (03.06.)
