ΜΑΘΗΜΑ: Μεταπτυχιακό (ακδ. έτος 2015-2016



 
ΠΜΣ Πολιτική Επιστήμη και Ιστορία
Χειμερινό Εξάμηνο 2015-2016

Κατεύθυνση: Πολιτική Κοινωνιολογία

Τίτλος μαθήματος: «Η ελληνική άκρα δεξιά: από το 1974 μέχρι σήμερα»
Διδάσκουσα: Βασιλική Γεωργιάδου, αναπλ. καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης
Ώρες και αίθουσα διδασκαλίας: Τρίτη 1600-1900, αίθουσα 203-204 (γυάλινο κτίριο, 1ος ορ.)
Ώρες γραφείου: Τρίτη μετά το μάθημα και Τετάρτη 1400-1500, γραφείο Δ2


Έναρξη μαθήματος: 13 Οκτωβρίου 2015


Περιγραφή του μαθήματος:
Στο μάθημα εξετάζεται η άκρα δεξιά στην Ελλάδα από το 1974 μέχρι σήμερα. Συγκεκριμένα διερευνώνται τα χαρακτηριστικά της, οι ιστορικές καταβολές της, οι αιτίες της εμφάνισής της, καθώς και οι λόγοι των παρατηρούμενων μεταβολών στην πολιτική και την εκλογική της επιρροή από το 1974 έως σήμερα. Κατά την πρώτη περίοδο της Μεταπολίτευσης, η εκλογική ορατότητα που αποκτούν ορισμένα κόμματα του λεγόμενου «εθνικού χώρου» δεν διαθέτει διάρκεια. Σταδιακά ο χώρος της μεταχουντικής άκρας δεξιάς εν μέρει απορροφάται από τη Νέα Δημοκρατία και εν μέρει οι δυνάμεις του διαχέονται σε μια τότε ακόμη υπό διαμόρφωση «ακροδεξιά σκηνή». Σε αυτήν την ακροδεξιά σκηνή συναντώνται λίγο αργότερα δυνάμεις της «παλιάς» (μεταχουντικής) και της «νέας» (μεταδιπολικής) άκρας δεξιάς και εκκολάπτονται τα νέα οργανωτικά σχήματα της ύστερης περιόδου της Μεταπολίτευσης. Η εκλογική ρευστότητα και ο «σεισμός» των εκλογών του 2012 θα συμπέσει με την είσοδο στην κεντρική πολιτική αρένα της εξτρεμιστικής δεξιάς, η οποία επί σχεδόν τρεις δεκαετίες βρισκόταν στο πολιτικό περιθώριο.

Στην παλιά ακροδεξιά της μεταχουντικής εποχής, καθώς και στη νέα ακροδεξιά που εμφανίζεται μετά τις ανακατατάξεις στα Βαλκάνια και την Ευρώπη στις αρχές του 1990 θα στραφεί το ενδιαφέρον μας, σε μια προσπάθεια να μελετήσουμε την άκρα δεξιά στην Ελλάδα από την αποκατάσταση της δημοκρατίας μέχρι το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης. Έμφαση θα δοθεί στις ιστορικές καταβολές της, τις δεξαμενές από τις οποίες αντλεί τις ιδεολογικές της κατευθύνσεις, καθώς και τις εκλεκτικές της συγγένειες με αυταρχικά ρεύματα και ολοκληρωτικά μορφώματα του 20ού αιώνα.


Στόχοι του μαθήματος:

•Μελέτη των θεωρητικών και μεθοδολογικών εργαλείων για την ανάλυση της ευρωπαϊκής άκρας δεξιάς.

•Χαρτογράφηση του χώρου της ελληνικής άκρας δεξιάς στη μεταπολίτευση.

•Εντοπισμός των ιδεολογικών δεξαμενών της: οι καταβολές, οι συγγένειες, τι πρεσβεύει.

•Ανάδειξη των αιτίων που περιόρισαν τη δυναμική της στη δεκαετία του 1980 και λόγοι που συνέβαλαν στην ενδυνάμωσή της από τις αρχές του 2000.

•Νέες πολιτικές ευκαιρίες στη συγκυρία της παγκοσμιοποίησης, της μετανάστευσης και της κρίσης.

•Η εκλογική κοινωνιολογία της άκρας δεξιάς: ποιοι την ψηφίζουν και γιατί.

 
Μέρη του μαθήματος:

Το μάθημα διαρθρώνεται σε τρία μέρη.

Στο Πρώτο Μέρος θα ασχοληθούμε με τις έννοιες, τις θεωρητικές προσεγγίσεις, τα μορφώματα και το κομματικό φαινόμενο της άκρας δεξιάς στη μεταπολεμική Ευρώπη. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στις αιτίες της εμφάνισης, της εκλογικής ενίσχυσης και των μεταβολών στα χαρακτηριστικά του φαινομένου, όπως αυτές έχουν αναδειχθεί στη διεθνή βιβλιογραφία.

Το Πρώτο Μέρος θα ολοκληρωθεί με την παρουσίαση εισηγήσεων, στις οποίες θα αναλύονται κείμενα της βιβλιογραφίας που εντάσσονται στη συγκεκριμένη ενότητα.

Ημερομηνίες μαθημάτων: 13.10 + 20.10. + 27.10 + 3.11.

•Άκρα, ακραία, ριζοσπαστική, (νεο-)λαϊκιστική/εθνικολαϊκιστική και εξτρεμιστική δεξιά: ενασχόληση με τις βασικές έννοιες.

•Τα «τρία κύματα» της άκρας δεξιάς: από το τέλος του πολέμου μέχρι σήμερα. Η ευρωπαϊκή ακροδεξιά από τη σκοπιά της ιστορίας και της συγκυρίας.

•Μεθοδολογικές κατευθύνσεις στην έρευνα του ακροδεξιού φαινομένου: H άκρα δεξια εξεταζόμενη από την σκοπιά της «προσφοράς» (supply-side) και από την σκοπιά της «ζήτησης» (demand-side), στο μικρο- και το μακρο-επίπεδο· η συγκριτική ανάλυση και οι μελέτες περίπτωσης.

•Η διάσταση των πολιτικών ευκαιριών και η δομή των πολιτικών ευκαιριών που ευνοεί την άνοδο της άκρας δεξιάς.

•Τα τρία μοντέλα που εξηγούν την εκλογική επιλογή της άκρας δεξιάς από τους εκλογείς: οικονομικό, κοινωνικο-πολιτισμικό, πολιτικό.



[Βιβλιογραφία: Melzer & Serafin (2014)· Γεωργιάδου (2008)· Ignazi (2003)· Ignazi (1996)· Betz (1993, 1994, 2003)· Mudde (2007)· Taggart (1995)· Kitschelt 1995· Kessler & Freeman (2005)· van der Brug & Fennema (2003, 2007)· van der Brug et al (2005)· Norris (2005)· Arzheimer & Carter (2006)·Kitschelt (1986)· Hainsworth (2008)]

_______________________________

Στο Δεύτερο Μέρος, οι ιστορικές καταβολές και παραδόσεις και οι ιδεολογικές δεξαμενές της άκρας δεξιάς θα βρεθούν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Η Ιστορία μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση της σημερινής άκρας δεξιάς; Πώς διαμορφώνεται η παρουσία της άκρας δεξιάς στην κομματική σκηνή μεταπολεμικά καθώς συγκροτείται μια ενιαία δεξιά παράταξη, αλλά και καθ’οδόν προς τη δικτατορία του 1967; Ποια είναι η ιδεολογική μήτρα από όπου αντλεί τις ιδέες της η ελληνική ακροδεξιά;

Το Δεύτερο Μέρος θα οργανωθεί γύρω από την παρουσίαση εισηγήσεων, που θα βασίζονται στην επεξεργασία βιβλιογραφικών πηγών και αρχειακού ή και άλλου υλικού που αναφέρεται στις υποθεματικές της συγκεκριμένης ενότητας.

Ημερομηνίες μαθημάτων: 10.11. + 24.11 + 1.12. + 8.12.

• Ιστορικο-πολιτικές παρακαταθήκες και εκλεκτικές συγγένειες: Εθνική Ένωσις Ελλάς και Σύνδεσμοι Επιστράτων

• Ο λόγος της 4ης Αυγούστου και η πνευματική συμβολή του Δ. Βεζανή: δεξαμενές ιδεών.

• ΕΚΟΦ και Κ4Α: αναζητώντας τις απαρχές της μεταπολιτευτικής άκρας δεξιάς.

[Βιβλιογραφία: Mavrogordatos (1983)· Mazower (1994)· Μαυρογορδάτος (1996)· Τσιρώνης (1999)· Νικολακόπουλος (2001)· Μeynaud κ.ά. (2002/1966)· Ανδρειωμένος (2010)· Αρχειοτάξιο (2014) + Αρχειακές πηγές & υλικό]

_______________________________

Στο Τρίτο Μέρος το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται χρονικά στη Μεταπολίτευση. Διακρίνουμε τρεις υποπεριόδους της: από το 1974 έως τα μέσα/τέλη της δεκαετίας του 1980 (πρώτος κύκλος), από τη δεκαετία του 1990 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2000 (δεύτερος κύκλος/ύστερη μεταπολίτευση) και από τα τέλη της δεκαετίας του 2000 έως σήμερα (τρίτος κύκλος/περίοδος της κρίσης). Έμφαση θα δοθεί, πρώτον, στα κομματικά μορφώματα της άκρας δεξιάς που διαθέτουν κοινοβουλευτική παρουσία: ποια είναι, τι πρεσβεύουν, πού εντοπίζονται τα εκλογικά κάστρα τους, ποιοι εκλογείς τα ψηφίζουν και γιατί, υπάρχει συνέχεια ή παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στην εκλογική τους επιρροή. Δεύτερον, θα μας απασχολήσουν οι σχέσεις της συντηρητικής δεξιάς και της άκρας δεξιάς καθώς διαπιστώνουμε ότι πρόκειται άλλοτε για σχέσεις διάκρισης και άλλοτε για σχέσεις που οδηγούν στην απορρόφηση της άκρας δεξιάς από την καθεστηκυία δεξιά: ποιες στρατηγικές αναπτύσει η συντηρητική δεξιά έναντι της άκρας δεξιάς και με ποια στόχευση. Τρίτον, θα διερενήσουμε τις προοπτικές της άκρας δεξιάς και τις ευκαιρίες που διαμορφώνονται μεσούσης της οικονομικής κρίσης.

Το Τρίτο Μέρος θα οργανωθεί γύρω από την παρουσίαση εισηγήσεων, που θα βασίζονται στην επεξεργασία βιβλιογραφικών πηγών, κομματικού ή άλλου υλικού που αναφέρεται στις υποθεματικές της συγκεκριμένης ενότητας.



Ημερομηνίες μαθημάτων: 15.12. + 12.1 + 19.1. + 26.1.

•Τα «κόμματα-τιμωροί» του πρώτου κύκλου της μεταπολίτευσης: προγραμματικός λόγος και ιδεολογικο-πολιτικό προφίλ.

•Σχέσεις και στρατηγικές της δεξιάς έναντι της άκρας δεξιάς: η περίπτωση της Εθνικής Παράταξης στη συγκυρία της προεδρικής εκλογής του 1980 και των βουλευτικών εκλογών του 1981 και της Εθνικής Πολιτικής Ένωσης (ΕΠΕΝ)

•Παλιοί «διάττοντες αστέρες» υπό εξαφάνιση και ανάξειξη νέων «flash parties»: η δεκαετία του 1990 και η διαμόρφωση μιας νέας ακροδεξιάς σκηνής (Ελληνική Μέτωπο, Ελληνική Πρώτη Γραμμή, Χρυσή Αυγή). Ξενοφοβία – Εναντίωση στη Μετανάστευση – Αντισημιτισμός – Αντιισλαμισμός

•Η περίπτωση του Λαϊκού Ορθόδοξου Συναγερμού: το τρίτο κύμα της ελληνικής ακροδεξιάς. Ιδεολογία, οργάνωση, πολιτικές στοχεύσεις, εκογείς

•Η περίπτωση του Λαϊκού Συνδέσμου-Χρυσή Αυγή: ένα τυπικό παράδειγμα εξτρεμιστικής δεξιάς. Τα χρόνια της καχεξίας και η ξαφνική (;) άνοδος. Τι πρεσβεύει, οργανωτικές δομές, από άντλησε εκλογική στήριξη στις δημοτικές εκλογές του 2010 και του 2014, καθώς και στις εθνικές εκλογές του 2012, αλλά και στις τελευταίες ευρωεκλογές.

[Βιβλιογραφία: Βούλγαρης (2001)· Γεωργιάδου στο Επιστήμη και Κοινωνία (τ. 12/2004 και τ. 19/2008)· Γεωργιάδου στο Κωνσταντινίδης, Μαραντζίδης & Παππάς (2009)· Pappas στο Diamandouros & Gunther (2001)· Penniman (1981)· Αλεξάκης 2001· Παναγιωτόπουλος (επιμ.)· Ψαρράς (2010)· Ellinas (2010)· Γεωργιάδου (2011, 2014α, 2014β)· Ellinas (2012)· Τσιράς 2012· Georgiadou (2013)· Dinas, Georgiadou, Konstantinidis & Rori (2013)]

________________________________

Σύνοψη – Συζήτηση – Συμπεράσματα: 2.2.

Αξιολόγηση

•Η παρακολούθηση είναι υποχρεωτική. Μέγιστος αριθμός απουσιών: 3

•Κάθε συμμετέχων/ουσα στο μάθημα εκπονεί τρεις εργασίες, μία για κάθε ένα μέρος του μαθήματος.

•Η έκταση κάθε εργασίας είναι 1.500 λέξεις (±100 λέξεις).

•Παρουσιάζεται η μεν πρώτη εργασία στις 3.11. (κοινή ημερομηνία), η δε δεύτερη και η τρίτη εργασία σε ημερομηνίες που αντιστοιχούν στην θεματική ενότητα που εντάσσεται η κάθε εργασία.

•Οι παρουσιάσεις είναι κατ’αρχάς προφορικές. Το γραπτό κείμενο της πρώτης εργασίας παραδίδεται την ημέρα της παρουσίασης (3.11.), ενώ τα υπόλοιπα δύο παραδίδονται έως και 2 εβδομάδες μετά την προφορική τους παρουσίαση.

•Είναι υποχρεωτική η παρουσίαση και παράδοση και των τριών εργασιών προκειμένου να περάσει κανείς το μάθημα.



Βασική βιβλιογραφία:

Art, D. (2011), Inside the Radical Right. Cambridge: Cambridge University Press.

Αρχειοτάξιο (2014), Η ακροδεξιά στο φως της Ιστορίας, τεύχ. 16, ΑΣΚΙ, Εκδ. Θεμέλιο.

Αλεξάκης, Εμμανουήλ (2001), Η ελληνική Δεξιά. Δομή και ιδεολογία της Νέας Δημοκρατίας, Αθήνα: Αντ. Ν. Σάκκουλα.

Ανδρειωμένος, Γ. (2010), Η πνευματική ζωή υπό επιτήρηση: το παράδειγμα του περιοδικού Το Νέον Κράτος, Αθήνα: Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη.

Arzheimer, K. & E. Carter (2006) ‘Political opportunity structures and right-wing extremist party success’, European Journal of Political Research 45: 419-43

Betz, Hans-Georg (1993), The new politics of ressentment. Radical right-wing parties in Western Europe, Comparative Politics, 4: 413-427.

Betz, Hans-Georg (1994), Radical right-wing populism in western Europe, MacMillan.

Betz, Hans-Georg (2003), ‘The Growing Threat of the Radical Right’ in Merkl, Peter H. and Weinberg, Leonard (eds.) Right-Wing Extremism in the Twenty-First Century, Frank Cass: London, pp. 74-93.

Betz, Hans-Georg, Immerfall, Stefan (1998), The new politics of the right. Neo-populist parties and movements in established democracies, MacMillan.

Blinkhorn, Martin (ed.) (1990), Fascists and Conservatives. The radical right and the establishment in twentieth-century Europe, London: Unwinn Hyman.

Βούλγαρης, Γιάννης (2001), Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης, 1974-1990, Αθήνα: Θεμέλιο.

Carter, E. (2005) The Extreme Right in Western Europe: Success or Failure? Manchester: Manchester University Press.

Γεωργιάδου, Βασιλική (2008), Η άκρα δεξιά και οι συνέπειες της συναίνεσης. Δανία, Νορβηγία, Ολλανδία, Ελβετία, Αυστρία, Γερμανία, Αθήνα: Καστανιώτης.

Γεωργιάδου, Βασιλική (2011). Η ελληνική άκρα δεξιά στον χώρο και στον χρόνο: η συγκριτική της διάσταση, Επιστήμη και Κοινωνία, τεύχ. 27.

Γεωργιάδου, Βασιλική (2014α). Η Εκλογική άνοδος της Χρυσής Αυγής. Ψήφος-ρεβάνς των επισφαλών και νέες πολιτικές ευκαιρίες, στο Γ. Βούλγαρης & Η. Νικολακόπουλος (επιμ.), 2012: Ο διπλός εκλογικός σεισμός, Αθήνα: Θεμέλιο.

Γεωργιάδου, Βασιλική (2014β). Από την Εθνική παράταξη στη Χρυσή Αυγή. Δεξιός λαϊκισμός και εξτρεμισμός στην Ελλάδα της κρίσης, στο R. Melzer & S. Serafin (επιμ.), Ο δεξιός εξτρεμισμός στην Ευρώπη, Αθήνα: Πόλις & Friedrich Ebert Stiftung.

Δαφνής, Γρηγόρης (χ.χ.), Τα ελληνικά πολιτικά κόμματα, Αθήνα: Γαλαξίας.

Διαμαντούρος, Ν.-Π., Κιτρομηλίδης, Π.Μ., Μαυρογορδάτος, Γ.Θ. (επιμ.) (1984), Οι εκλογές του 1981, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της ‘Εστίας’.

Diamandouros, Nikiforos P., Gunther, Richard (eds.) (2001), Parties, politics, and democracy in the new southern Europe, The John Hopkins University Press.

Dinas, E., Georgiadou, V., Konstantinidis, Y. & Rori, L. (2013), From Dusk to Dawn: Local party organization and party success of right-wing extremism, Party Politics, DOI: 10.1177/1354068813511381

Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης (1990), Εκλογές και κόμματα στη δεκαετία του ’80, Αθήνα: Θεμέλιο.

Ellinas, Antonis A. (2010), The Μedia and the Far Right in Western Europe. Playing the nationalist card, Cambridge University Press.

Ellinas, A. (2012) ‘The Rise of Golden Dawn in Greece: The New Face of Far Right in Greece’, South European Society and Politics (ahead-of-print), 1-23.

Επιστήμη και Κοινωνία (2004), Νεο-λαϊκισμός, τεύχ. 12.

Επιστήμη και Κοινωνία (2008), Φάκελος: Οι εκλογές της 16ης Σεπτεμβρίου 2007, τεύχ. 19.

Georgiadou, Vassiliki (2013),” Right-wing populism and extremism: The rapid rise of Golden Down in crisis-ridden Greece”, in Melzer, R. & Serafin, S. (eds.), Extreme right in Europe, Berlin: Friedrich-Ebert-Foundation.

Green-Pedersen, Chr. & Krogstrup, Jesper, Immigration as a political issue in Denmark and Sweden, European Journal of Political Research, 47, 610-634.

Hainsworth, Paul (επιμ.), H ακροδεξιά. Ιδεολογία, πολιτική, κόμματα, Αθήνα: Παπαζήση.

Hainsworth, Paul (2008), The extreme right in Western Europe, Routledge.

Herring, Gunnar (2004), Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, 1821-1936, 2 τόμ., Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας.

Ignazi, P. (2003), Extreme right parties in western Europe, Νέα Υόρκη: Oxford University Press.

Ignazi, P. (1996), New challenges: post materialism and the extreme right, Estudio/Working Paper 1996/91, διαθέσιμο στη διεύθυνση http://www.google.gr/search?q=Ignazi%2Bnew+challenges%2Bworking+paper&ie=utf-8&oe=utf-8&aq=t&rls=org.mozilla:el:official&client=firefox-a

Kessler, Alan Ε & Gary Freeman (2005), "Support for Extreme Right-Wing Parties in Western Europe: Individual Attributes, Political Attitudes, and National Context." Comparative European Politics 3:261-288.

Kitschelt, Herbert (1995), The radical right in western Europe. A comparative analysis, The University of Michigan Press.

Kitschelt, H. (1986), ‘Political opportunity structures and political protest: antinuclear movements in four democracies’, British Journal of Political Science 16: 57-85.

Κόκκινος, Γ. (1985), Η φασίζουσα ιδεολογία στην Ελλάδα. Η περίπτωση του περιοδικού “Νέον Κράτος” 1937-1941, Αθήνα: Παπαζήση.

Κωνσταντινίδης, Γ., Μαραντζίδης, Ν., Παππάς, Τ. (επιμ.) (2009), Κόμματα και Πολιτική στην Ελλάδα. Οι σύγχρονες εξελίξεις, Αθήνα: Κριτική.

Lubbers, M., Merove, G. & Scheepers, P. (2002), ‘Extreme right-wing voting in Western Europe’, European Journal of Political Research 41(3): 345-78.

Μαρκέτος, Σπύρος (2006), Πώς φίλησα τον Μουσσολίνι! Τα πρώτα βήματα του ελληνικού φασισμού, Αθήνα: Βιβλιόραμα.

Mavrogordatos, G. Th. (1983), Stillborn Republik. Social Coalitions and Party Strategies in Greece, 1922-1936, University of California Press.

Μαυρογορδάτος, Γιώργος Θ. (1996), Εθνικός διχασμός και μαζική οργάνωση. Οι επίστρατοι του 1916, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Mazower, Mark (1994), Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της Κατοχής, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Mazower, Mark (2006), Θεσσαλονίκη. Πόλη των φαντασμάτων, Αθήνα: Αέξάνδρεια.

Μelzer, R. & Serafin, S. (επιμ.) (2014), Ο δεξιός εξτρεμισμός στην Ευρώπη, Αθήνα: Πόλις & FES.

Μeynaud, Jean κ.ά. (2002 [1966]), Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα, 2 τόμ., Αθήνα: Σαββάλας.

Milza, Pierre (2004), Οι μελανοχίτωνες της Ευρώπης. Η ευρωπαϊκή ακροδεξιά από το 1945 μέχρι σήμερα, Αθήνα: Scripta.

Mudde, Cas, The ideology of the extreme right, Manchester and New York: Manchester University Press.

Mudde, Cas (2007), Populist radical right parties in Europe, Cambridge.

Νικολακόπουλος, Ηλίας (2001), Η καχεκτική δημοκρατία. Κόμματα και εκλογές, 1946-1967, Αθήνα: Πατάκης.

Norris, Pippa (2005), Radical Right. Voters and parties in electoral market, Cambridge University Press.

Παναγιωτόπουλος, Βασίλης (επιμ.), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους 1770-2000, τ. 10, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Pappas, Takis S. (1999), Making party democracy in Greece, MacMillan.

Penniman, H. R. (ed.) (1981), Greece and the Polls: The national elections of 1974 and 1977, Ουάσινγκτον – Λονδίνο.

Σβορώνος, Νίκος & Χάγκεν Φλάισερ (επιμ.) (1989), Ελλάδα 1936-1944. Δικτατορία – Κατοχή – Αντίσταση, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα ΑΤΕ.

Taggart, Paul (1995), New Populist parties in Western Europe, West European Politics, 18:1, 34-51.

Τσιράς, Στάθης (2012), Έθνος και Λαός. Νέα άκρα δεξιά και λαϊκισμός, Επίκεντρο.

Τσιρώνης, Θεοδόσιος (1999), Πολιτική ιδοελογία στη Θεσσαλονίκη του μεσοπολέμου. Η οργάνωση Εθνική Ένωσις “Η Ελλάς” και τα συνεργαζόμενα σωματεία, διπλωματική εργασία, Θεσσαλονίκη (Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΑΠΘ).

Van der Brug, Wouter & Fennema, Meindert (2007), Causes of voting for the radical right, International Journal of Public Opinion Research, 19:4, 474-487.

van der Brug, Wouter & Meindert Fennema. 2003. "Protest or mainstream? How the European anti-immigrant parties developed into two separate groups by 1999." European Journal of Political Research 42:55-76.

van der Brug, W., M. Fennema & J Tillie. 2005. "Why Some Anti-Immigrant Parties Fail and Others Succeed: A Two-Step Model of Aggregate Electoral Support." Comparative Political Studies 38:537-573.

Weiss, John (2009), Συντηρητισμός και ριζοσπαστική δεξιά. Παραδοσιοκρατία, αντίδραση και αντεπανάσταση στην Ευρώπη 1770-1945, Θεσσαλονίκη: Θύραθεν.

Ψαρράς, Δημήτρης (2010), Το κρυφό χέρι του Καρατζαφέρη. Η τηλεοπτική αναγέννηση της ελληνικής ακροδεξιάς, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Ψαρράς, Δημήτρης (2012). Η μαύρη βίβλος της Χρυσής Αυγής, Αθήνα: Πόλις.



Van der Brug, Wouter & Fennema, Meindert (2007), Causes of voting for the radical right, International Journal of Public Opinion Research, 19:4, 474-487.
Van der Brug, Wouter, Fennema, Meindert & Tillie, Jean (2003), Why some anti-immigrant parties fail and others succeed. Working paper.
Weiss, John (2009), Συντηρητισμός και ριζοσπαστική δεξιά. Παραδοσιοκρατία, αντίδραση και αντεπανάσταση στην Ευρώπη 1770-1945, Θεσσαλονίκη: Θύραθεν.
Ψαρράς, Δημήτρης (2010), Το κρυφό χέρι του Καρατζαφέρη. Η τηλεοπτική αναγέννηση της ελληνικής ακροδεξιάς, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.