Παρότι με την
έλευση κάθε νέου έτους το ενδιαφέρον στρέφεται σε καινούργιες εκδόσεις, κάποιες
ματιές σε τίτλους από προηγούμενες χρονιές παραμένει μια καλή συνήθεια. Με
αφορμή το σχηματισμό της κυβέρνησης συνασπισμού στη Γερμανία ξαναπήρα στα χέρια
μου δύο βιβλία από τα πιο σημαντικά στο πεδίο της Συγκριτικής Πολιτικής.
Αναφέρομαι στα έργα του καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της
Καλιφόρνιας, San Diego, Arend
Lijphart, που φέρουν τον τίτλο Δημοκρατίες και Μοντέλα Δημοκρατίας (το δεύτερο επανεκδόθηκε το 2012).
Η συγκριτική
προσέγγιση των δημοκρατικών συστημάτων βρίσκεται στον πυρήνα του γνωστικού
ενδιαφέροντος του συγγραφέα, ο οποίος διακρίνει δύο κύριους τύπους: τα ανταγωνιστικά
και τα συναινετικά δημοκρατικά συστήματα, αλλά και ένα σύνολο μεταβλητών
προκειμένου να τα κατηγοριοποιήσει στον αντίστοιχο ιδεότυπο. Μια από τις
μεταβλητές αναφέρεται στη μορφή της κυβέρνησης: κυβερνήσεις μονοκομματικές ή
συνεργασίας συνθέτουν το δίπολο, παρότι μεταξύ των δεύτερων η γκάμα των παραλλαγών
είναι ευρεία.
Οι κυβερνήσεις
συνεργασίας κερδίζουν σε έδαφος. Άλλες από αυτές αποτελούν σχήματα «μεγάλου συνασπισμού»
που συγκροτούνται από τη συνεργασία των δύο μεγαλύτερων αντίπαλων κομμάτων. Άλλες
πάλι συνθέτουν ένα «μικρό συνασπισμό» κομμάτων που ανήκουν στον ίδιο
παραταξιακό χώρο ή γειτνιάζουν στον ιδεολογικό άξονα. Υπάρχουν κυβερνήσεις συνασπισμού
στις οποίες από το φόβο γρήγορων αποχωρήσεων από το σχήμα μετέχουν περισσότερα
κόμματα από όσα χρειάζονται για μια κοινοβουλευτική πλειοψηφία και άλλες που
κινούνται με γνώμονα την επίτευξη μιας ελάχιστης πλειοψηφίας.
Στο έργο του Lijphart οι κυβερνήσεις
συνεργασίας θεωρούνται η επιτομή της συναινετικής διακυβέρνησης. Μέσω αυτών
πραγματώνεται η κατανομή της εξουσίας και δίνεται η ευκαιρία ικανοποίησης
αιτημάτων πολλών κοινωνικών ομάδων. Αντίθετα με την κρατούσα άποψη, σύμφωνα με
την οποία οι κυβερνήσεις συνεργασίας ταιριάζουν σε κοινωνίες (και σε συγκυρίες)
χωρίς βαθιές διαιρέσεις και ρήγματα, ήταν ακριβώς η ύπαρξη τέτοιων κοινωνικο-πολιτικών
σχισμάτων που οδήγησε στην επιλογή κάποιας μορφής συναινετικής διακυβέρνησης σε
χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης. Σ’αυτές ο ρόλος των πολιτικών ελίτ
υπήρξε καθοριστικός για τη μετατροπή των συγκρούσεων που υπήρχαν στη βάση του
κοινωνικού ιστού σε συμφωνίες σε επίπεδο κορυφής.
Το έργο του Lijphart, εκτός από νεότευκτα
πολιτικά καθεστώτα, επηρέασε το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, ενώ η εκ νέου μελέτη του
σήμερα μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα σε θεσμικές αλλαγές που
επιχειρούνται υπό τη σκιά της κρίσης.
Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών (26.1.2014) http://www.efsyn.gr/?p=169097
